Shkruan: Metin Izeti
Nata e Kadrit (Lejletul-Kadr), e përmendur në Kur’an dhe traditën islame, është një nga momentet më të thella dhe më mistike të eksistencës njerëzore. Kjo natë, e cila bie në një nga dhjetë netët e fundit të Ramazanit, simbolizon jo vetëm zbritjen e Kur’anit, por edhe një dialog midis përhershmërisë dhe kohës, midis Zotit dhe krijimit. Përmes Sures Kadr dhe haditheve të Muhamedit (a.s.), kjo natë shpalos dimensione filozofike që prekin thelbin e lirisë njerëzore, destinimin, dhe lidhjen midis njeriut dhe transcendencës. Nata e Kadrit është një metaforë ekzistenciale dhe një udhë e plotë drejt zbulimit të së vërtetës.
Allahu xh.sh. thotë në Kur’an: “Ne e zbritëm atë (Kur’an) në Natën e Kadrit. E ç’të bën të dish ti se ç’është Nata e Kadri? Nata e Kadrit është më e mirë se një mijë muaj. Në të zbriten melekët dhe Shpirtin(Xhebrailin) me lejen e Zotit të tyre, për çdo urdhër. Ajo është shpëtim deri në agim.” (Sureja Kadr, 1-5).
Këto ajete ngrenë një paradoks: si mundet një natë e vetme të jetë “më e mirë se një mijë muaj”? Kjo nuk është thjesht një krahasim sasior, por një çështje cilësore. Në filozofinë islame dhe perspektivën e Kur’anit, koha nuk është lineare ose neutrale, ajo është një enë e shenjtëruar nga prania hyjnore. Nata e Kadrit përfaqëson një shpalesë të përhershmërisë në rrjedhën e kohës. Ajo është një moment kur koha njerëzore (zaman) tretet në kohën hyjnore (dehr), duke lejuar që njeriu të prekë të përjetshmen.
Sipas Ibn Arabiut, koha është një “iluzion” që maskon realitetin e vazhdimsisë së Zotit. Në Natën e Kadrit, ky iluzion prishet, dhe njeriu është ftuar të jetojë një përjetim të drejtpërdrejtë të shpalljes. Këtu, Kur’ani nuk zbret vetëm si tekst, por si një dritë shpirtërore që transformon marrëdhënien midis krijimit dhe Krijuesit.
Një pyetje filozofike që mund të ngrihet është: Nëse Zoti e ka paracaktuar çdo gjë, pse duhet të lutemi në Natën e Kadrit? Përgjigja gjendet në konceptin islamik të kadr-it (destinimit). Në një hadith, Pejgamberi(a.s.) thotë:
“Veprat e njeriut i paraqiten Zotit në çdo të enjte dhe të hënë, dhe Zoti e fal atë që nuk i bën shok Zotit. Por lutjet e bëra në Natën e Kadrit nuk kanë nevojë për këtë pritje, ato pranohen menjëherë.” (Sahih Buhari).
Kjo tregon se, ndërsa Zoti e di çdo gjë paraprakisht, njeriu nuk është një robot i detyruar. Përkundrazi, lutja dhe kërkesa e tij në Natën e Kadrit janë pjesë e destinimit. Mendimi islam e shikon këtë si një bashkëpunim midis vullnetit hyjnor dhe njerëzor. Mevlana Xhelaluddin Rumi, në Mesnevinë e tij, shkruan: “Zoti thotë: ‘Unë jam thesari i fshehtë’ dhe njeriu lutet: ‘Më trego Veten!’ Natën e Kadrit është çelësi që hap këtë thesar.”
Në këtë natë, njeriu përjeton lirinë brenda paracaktimit. Ai nuk është skllav i fatit, por pjesëmarrës aktiv në dialogun me Zotin. Kjo është arsyeja pse melekët “zbritin” me mëshirë: jo për të ndryshuar destinimin, por për të ndriçuar rrugën që çon drejt tij.
Për Sufitë, Nata e Kadrit është një mikrokozmos i udhëtimit shpirtëror. Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kush qëndron në adhurim në Natën e Kadrit me besim dhe me shpresë shpërblimi, do t’i falen mëkatet e tij të kaluara.”* (Sahih Buhari).
Në terminologjinë e Kur’anit, “qëndrimi në adhurim” (kijam) nuk është thjesht lutje fizike, por një gjendje ndërgjegjeje. Ibn Ata’ullah el-Iskenderi, në “Hikem”, shpjegon se “Veprat janë figura të vdekura, por prania e shpirtit është fryma që i bën të gjalla.” Nata e Kadrit kërkon një zbrazje nga egoja dhe një kthim në esencën e pastër (fitrah).
Kjo natë përputhet me konceptin sufik të fena’së (shkatërrimit të egos) dhe beka’së (përjetësisë me Zotin). Në momentin kur njeriu e shndërron vetveten në ibadet, ai arrin të shohë me syrin e zemrës (besirah). Mevlana Xhelaledin Rumi e përshkruan këtë si një “errësirë që ndriçon më shumë se drita”, sepse në thellësinë e natës, shpirti zbulon dritën e fshehtë të Zotit.
Fundi i Sures Kadr thekson se kjo natë “është shpëtim deri në agim”. Agimi simbolizon jo vetëm fundin e natës, por edhe një rilindje shpirtërore. Në filozofinë islame, agimi është metafora e dijes (ilm) që shpërthen nga errësira e injorancës.
Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kush e gjen Natën e Kadrit dhe është në lutje, në mëngjes është si një foshnje e re”(Musnedi i Ahmedit). Kjo “rilindje” nuk është thjesht falje, por një transformim i plotë. Mendimtarët muslimanë e kanë parë këtë si një mundësi për të rifilluar marrëdhënien me Zotin, duke lënë pas gjithçka që e ndan njeriun nga e Vërteta.
Nata e Kadrit nuk është thjesht një ngjarje historike ose një obligim fetar, ajo është një sfidë filozofike dhe një udhëzues i plotë. Nëpërmjet Sures Kadr dhe mesazheve të Pejgamberit (a.s.), ajo na fton të mendojmë për natyrën e kohës, lirinë njerëzore brenda paracaktimit, dhe mundësinë për të shkuar përtej vetvetes. Siç thotë Gazaliu: “Njeriu është një udhëtim midis dy errësirave: njëra është injoranca, tjetra është harresa. Nata e Kadrit është drita që i shpëton të dyja.”
Në këtë natë, çdo besimtar është ftuar të jetë jo thjesht një adhurues, por një filozof që kërkon thelbin e ekzistencës dhe një sufi që kërkon të shkrihet në dashurinë hyjnore.
Nata e Kadrit, me errësirën e saj të përkryer dhe heshtjen e saj hyjnore, është një ftesë për të zhytur në thellësitë e meditimit dhe kontemplimit. Në këtë natë, kur koha duket të ndalojë dhe melekët zbresin me mëshirën e Zotit, njeriu është ftuar të largohet nga zhurmat e botës dhe të zhytet në një dialog të padëgjuar me Krijuesin. Përmes meditimit, besimtari nuk “kryen thjesht një ritual,” por hyn në një gjendje ekzistenciale ku shpirti reflekton dritën e së vërtetës. Kjo natë është një pasqyrë e pashpuar në të cilën njeriu sheh jo vetëm fytyrën e Zotit, por edhe pasqyrimin e vetëvetes së tij të pastruar.
Allahu xh.sh. thotë në Kur’an: “A nuk është Ai që e krijoi natën dhe ditën si dy alternanca? Në këto ka këshillë për ata që duan të kujtojnë.” (Sureja Furkan, 62).
Në Natën e Kadrit, heshtja nuk është mungesë e zërit, por prania e një gjuhje tjetër. Meditimi në këtë natë fillon me heshtjen e gojës për të aktivizuar gjuhën e zemrës. Sipas Ibn Arabiut, “Zoti flet në heshtjen e natës, kur shpirti ndalet nga gërmadhët e mendjeve.” Kjo nuk është thjesht një praktikë fizike, por një shkëputje nga identiteti i rremë (egoja) për të arritur Veten e Vërtetë (nefsu’l-mutma’inneh).
Muhamedi (a.s.) ka thënë: “Vërtet, në trupin e njeriut ekziston një copë mish. Nëse ajo është e shëndoshë, i gjithë trupi është i shëndoshë; nëse ajo është e sëmurë, i gjithë trupi është i sëmurë. Vërtetë, ajo copë mish është zemra.” (Sahih Buhari).
Në këtë natë, zemra bëhet qendra e meditimit. Sufitë e kanë quajtur këtë proces murakabe (vigjilencë shpirtërore) — një gjendje vëmendjeje absolute ndaj pranisë së Zotit. Meditimi në heshtje është si të qëndrosh në kufirin midis botës së dukshme dhe të padukshme, duke pritur të ndihet fryma e Xhebrailit që “zbret me çdo urdhër” (Sureja Kadr, 4).
Në Natën e Kadrit, pyetja “Çfarë do të ndodhë me mua?” zëvendësohet nga “Çfarë dua të bëj me vetveten time?”. Kontemplimi i destinimit (kadr) nuk është një dorëheqje nga veprimi, por një përqëndrim në mundësinë e transformimit. Një hadith kudsi thotë:
“Unë jam siç mendon robi im për Mua. Nëse ai Më kujton në vetvete, Unë e kujtoj atë në Vetveten Time.” (Sahih Buhari).
Këtu, kontemplimi bëhet një akt krijues. Duke medituar mbi emrat e Zotit (El-Hakim, i Urti; El-Latif, i Ëmbël), besimtari ndërton një urë midis vullnetit të tij dhe urdhrave hyjnorë. Sipas Mevlana Xhelaluddin Rumi-t, “Çdo frymëmarrje në heshtje është një shans për të thënë ‘po’ ose ‘jo’ ndaj dashurisë së Zotit.”
Në këtë natë, melekët nuk zbresin vetëm për të regjistruar fatin, por për të ndihmuar në zbardhjen e rrugës që njeriu ka zgjedhur të ndjekë. Kontemplimi i Sures Kadr (me theksin e saj në “më mirë se një mijë muaj”) fton njeriun të kuptojë se një moment ndërgjegjeje mund të ndryshojë një jetë të tërë.
Në praktikat sufike, dhikri (përmendja e Zotit) është zemra e meditimit. Pejgamberi (a.s.) thotë:
“Më e mirë nga lutjet është ajo e Natës së Kadrit, dhe më e mira e dhikrit është ‘La ilahe illallah’ (Nuk ka zot tjetër përveç Allahut).” (Tirmizi).
Në Natën e Kadrit, dhikri bëhet një valë energjie që dridh qelizat e shpirtit. Sufitë e përshkruajnë këtë si një “kërcim mistik” ku fjala “Allah” përsëritet derisa të humbasë kuptimin e saj gjuhësor dhe të shndërrohet në një dridhje të pashpjegueshme. Ibn Arabiu e quan këtë “texhel-li” (manifestimi hyjnor) — momenti kur njeriu ndjen se Zoti është më afër se damari i qafës së tij (Kur’an, 50:16).
Kontemplimi i emrave të Zotit në këtë natë nuk është thjesht përsëritje, por një zbulesë progresive. P.sh., duke medituar mbi emrin Er-Rahman (Mëshiruesi), njeriu reflekton mbi mëshirën që e përfshin gjithësinë; duke përsëritur El-Alim (i Gjithëdijshmi), ai liron veten nga frika e së panjohurës.
Errësira e Natës së Kadrit nuk është një pengesë, por një pararojë për dritën. Pejgamberi (a.s.) thotë: “Kërkoni Natën e Kadrit në netët tek të dhjetët e fundit. Nëse ndonjëri prej jush dobësohet ose lodhet, le të mos e humbasë të shtatën e fundit.” (Sahih Muslim).
Ky kërkim në errësirë simbolizon udhëtimin e shpirtit për të gjetur dritën brenda vetvetes. Sipas Gazali-t, “Errësira e natës është hije e errësirës së shpirtit; kur Zoti ndriçon të parën, e dyta shuhet.”
Në meditim, errësira bëhet një shkollë e vetmisë. Sufiu i madh Xhunejd Bagdadi thoshte: “Vetmia nuk është mungesë e njerëzve, por prania e Zotit.” Në këtë vetmi, njeriu ballafaqohet me demonët e tij të brendshëm (cytjetnegative, frikën) dhe i transformon ato në hapa drejt lirisë.
Fundi i Sures Kadr, siç u tha edhe më lartë, thekson se kjo natë vazhdon “deri në agim”. Agimi nuk është thjesht një cikël natyror, por një simbol i ringjalljes së shpirtit. Pejgamberi (a.s.) thotë:
“Njeriu që bën ibadet në Natën e Kadrit është si ai që adhuron një mijë muaj me qëndrueshmëri.” (Ibn Maxhe).
Kjo “qëndrueshmëri” nuk lidhet me kohën fizike, por me qëndrueshmërinë e kujtesës së Zotit në zemër. Agimi pas Natës së Kadrit është si një pasqyrë e re: njeriu sheh botën me sytë e një të riu, sepse ka lënë pas egon e vjetër. Sipas Mevlana Xhelaluddin Rumi-t, “Agimi i vërtetë është kur Zoti thotë: ‘Tashmë nuk je rob i errësirës; ti je në dritën time.’”
Nata e Kadrit është një laborator shpirtëror ku meditimi dhe kontemplimi bëhen mjete për të depërtuar në thelbin e ekzistencës. Nëpërmjet heshtjes, dhikrit, dhe ballafaqimit me errësirën, njeriu shkon përtej kufijve të vetvetes së tij të kufizuar. Siç thotë Ibn Ata’ullah: “Veprat e tua janë murre që të ndajnë nga Zoti; lëvizja e vërtetë është qëndrimi në praninë e Tij.”
Në këtë natë, çdo frymëmarrje është një lutje, çdo heshtje është një dialog, dhe çdo moment është një mundësi për tu rritur në dritë. Njeriu nuk kërkon më “çfarë mund të marr,” por “kush mund të bëhem.” Natyra e vërtetë e Natës së Kadrit nuk është në zbritjen e melekëve, por në ngritjen e shpirtit njerëzor drejt pranisë së përjetshme.
