Zhvillimi në Ballkan po shkon në drejtimin e gabuar.
Problemi kryesor është besimi i aktorëve perëndimorë se nacionalistët e korruptuar dhe autoritarë mund të trajtohen si partnerë – edhe pse vazhdojnë të veprojnë në konflikt të drejtpërdrejtë me vlerat demokratike.
“Nëse ju vrisni një serb, ne do të vrasim 100 muslimanë”, kërcënoi një politikan i ri serb në vitin 1995. Deklaratat si kjo e çuan atë në majat e pushtetit, në vend të gjykatës së krimeve të luftës në Hagë. Sot ai është president i Serbisë dhe është pritur me madhështi dhe shkëlqim në një vizitë zyrtare në Norvegji. Pa u distancuar ai nga fjalët e tij.
Nuk mund të përjashtohen përplasjet e dhunshme
Tensionet e viteve ’90 vazhdojnë të dominojnë në disa nga vendet e ish-Jugosllavisë. Luftërat e reja nuk janë të mundshme, por nuk mund të përjashtojmë përplasjet e dhunshme. Sidomos nëse aktorëve të tillë si Rusia u jepet hapësirë për të shfrytëzuar tensionet që ekzistojnë.
Për disa dekada, Perëndimi është përpjekur të ndihmojë vendet e ish-Jugosllavisë që të bëhen shoqëri që funksionojnë mirë. Kjo është bazuar në një supozim qendror se vendet duan të bëhen pjesë e BE-së. Megjithatë, tani është e qartë se ky supozim nuk qëndron.
Shumë politikanë ballkanikë nuk shohin asnjë përfitim për t’u bërë demokratë kur kanë arritur të qëndrojnë në pushtet si nacionalistë. Ata thonë se do të bëjnë reforma, por në vend të kësaj këta minojnë shtypin, drejtësinë dhe të gjitha institucionet e tjera. Dhe paturpësisht vjedh burimet e shtetit.
Sllovenia dhe Kroacia janë tashmë anëtarë të NATO-s dhe BE-së dhe nuk kërcënohen nga trazira të mëtejshme. Në të kundërt, situata në Bosnje-Hercegovinë dhe Mal të Zi karakterizohet nga një polarizim etnik në rritje të shpejtë dhe prishje graduale institucionale. Kosova është e ekspozuar ndaj demonstratave të dhunshme dhe destabilizimit nga jashtë. Serbia është aktori më i fuqishëm i rajonit dhe është përgjegjëse për pjesën më të madhe të zhvillimit – duke përfshirë atë që shohim në vendet fqinje.
Historia është e falsifikuar
Në Serbi, ideologjia e epokës së Millosheviqit është rehabilituar plotësisht. Nuk është aq e habitshme kur lideri i sotëm, i përmendur presidenti Aleksandar Vuçiq, ishte ministër i propagandës së Millosheviqit dhe ministri i jashtëm i sotëm ishte zëdhënës i shtypit i Millosheviçit. Në Serbinë e tyre, murale të mëdha të kriminelëve të luftës po shfaqen si dhe homazhe të fundit për Putinin dhe grupin Wagner.
Lexo më shumë Si të vrasësh katër zogj me një gur: Sfida e politikës së jashtme të Perëndimit në Serbi
Presidenti dhe qeveria falsifikojnë historinë, ndërsa shtypi i kontrolluar nga autoritetet është i mbushur me retorikë nacionaliste. Oficerët e policisë këndojnë publikisht për kryerjen e masakrave të reja kundër pakicave të Serbisë – pa reagim.
Më pas shtrohet pyetja pse diplomatët perëndimorë dhe të dërguarit specialë – gjithashtu norvegjezë – vazhdojnë t’i lënë këta liderë të vendosin kushtet për zhvillim të mëtejshëm në rajon. Në kurriz të vendeve fqinje të cenueshme.
I detyruar përmes ndryshimeve legjislative
Në Bosnje (ku Kroacia gjithashtu luan një rol dukshëm negativ), Perëndimi kohët e fundit ka detyruar përmes ndryshimeve legjislative që çimentojnë ndarjet etnike dhe forcojnë kontrollin e pushtetit të liderëve të korruptuar e të mbështetur nga Rusia. Do të ishte mirë të gjejmë një diplomat që mund të shpjegojë se si forcimi i partnerëve lokalë të Moskës është në përputhje me interesat tona.
Në Kosovë, një trup i bashkuar diplomatik perëndimor po bën presion për krijimin e një njësie administrative të veçantë “serbe” në vend. Edhe pse një institucion i tillë sipas të gjitha gjasave do të keqpërdoret për të minuar shtetin. Argumenti është se duhet të respektohen marrëveshjet kuadër të lidhura më parë. Edhe aty ku këto janë të paqarta dhe të hyra në mënyrë jodemokratike.
Politikanët shqiptarë që protestojnë, veçanërisht kryeministri i vendit Albin Kurti, janë cilësuar si “të papërkulur” dhe “dogmatikë” nga diplomatët perëndimorë. Kjo përkundër faktit se Kurti është një nga të paktët politikanë të lartë në Ballkan që nuk dyshohet për korrupsion dhe ka luftuar vazhdimisht dhe parimisht për vlerat demokratike.
Situata paradoksale
Por sot ne kemi përfunduar kështu në një situatë paradoksale ku mbështesim autokratë të korruptuar në një masë më të madhe sesa politikanët që ndajnë vlerat tona.
Si mund të ndodhte kjo?
Shpjegimi më i rëndësishëm është se politikanët dhe diplomatët perëndimorë vazhdimisht i frikësohen trazirave të reja në Ballkan, por jo aq sa për të marrë barrën e përballjes me ata që realisht e krijojnë atë. Në vend të kësaj, ata ushtrojnë presion mbi partitë që i shohin si më pak kërcënuese. Beogradi e kupton këtë dhe vë në skenë situata dramatike, të cilat më pas shpërblehen për përfundimin.
Lexo më shumë Qasja e Gabriel Eskobarit është sa e dëmshme për Kosovën aq edhe e rrezikshme për interesat afatgjata amerikane në Ballkan
Kjo nuk është ndryshe nga situata që Rusia arriti të ruante në skenën ndërkombëtare për shumë vite: Kremlini siguroi përmbajtje nga ana e Perëndimit duke e portretizuar qëllimisht veten si një aktor i rrezikshëm dhe i paparashikueshëm.
Diplomatët përpiqen të kamuflojnë lëshimet me retorikë për “palë” të barabarta ku “të dyja palët duhet të ulin nivelin e tensionit”. Dhe flasin për “nacionalistë konkurrues”. Megjithatë, e vërteta është se “palët” janë larg të qenit të barabarta. Nuk ka vende të tjera në rajon ku propaganda dhe falsifikimi i historisë përshkojnë shoqërinë në të njëjtën shkallë si në Serbi.
Besimi se ne mund të mbështetemi te nacionalistët e viteve ’90 nuk ka prodhuar deri tani rezultatet që shpresonte Perëndimi. Mosveprimi ynë përballë nacionalizmit agresiv e ka bërë konfliktin e rinovuar më të mundshëm, jo më pak. Prandaj është koha për një qasje të re – por cila?
Ne duhet të ndalojmë së frikësuari
Përgjigja është fare afër. Perëndimi duhet t’i kthehet një politike që respekton vlerat mbi të cilat bazohen vetë shoqëritë tona. Ne duhet të ndalemi së frikësuari nga kërcënimet e autokratëve. Në vend të kësaj, ne duhet t’u japim mbështetje vendimtare aktorëve të cilët, nëpërmjet veprimit, tregojnë se ndajnë vlerat tona. Idealet nuk janë sasi teorike, por rregulla që duhen mbajtur mend për praktikat që herë pas here rezultojnë të dobishme.
Këto rregulla janë po aq të rëndësishme në Ballkan sa edhe në shoqëritë tona. Ne duhet të insistojmë në to, edhe kur autokratët protestojnë. Ata kanë nevojë për paratë e Perëndimit dhe legjitimitetin që ai jep për t’u përfshirë në kompaninë e mirë ndërkombëtare. Këto janë burime që përfaqësuesit e Perëndimit mund t’i mohojnë. Në fund të fundit, kapacitetet reale të demokracive janë të mëdha. Prandaj, kërcënimet nga autokratët duhet të përballen me një mesazh të qartë se ata do të humbasin nga një konflikt.
Duke iu rikthyer një politike të bazuar në vlera, Perëndimi mund të ketë sërish një shans për të kontribuar në stabilitetin dhe zhvillimin në Ballkan. Politika e jashtme norvegjeze gjithashtu duhet të kontribuojë në këtë.
Jon Kværne, studiues vizitor në Departamentin e Studimeve të Mbrojtjes, ish-asistent i atasheut të mbrojtjes në Ambasadën Norvegjeze në Beograd (2019–2021)
Burimi: Aftenposten
