Hassan Nasrallah ka vdekur. Hezbollahu që ai drejtoi është në rrënim. Izraeli dhe Irani qëndrojnë në prag të luftës shkatërruese. Për optimistët, është mundësia më e madhe.
Regjimi iranian do të bjerë “më shpejt nga sa mendojnë njerëzit”, siç e tha kryeministri i Izraelit Benjamin Netanyahu në një fjalim drejtuar publikut iranian.
“Kur të vijë ajo ditë, rrjeti i terrorit që regjimi ndërtoi në pesë kontinente do të falimentojë, do të shpërbëhet”, tha ai, duke shtuar “dy popujt tanë të lashtë, populli hebre dhe ai pers, më në fund do të jenë në paqe.”
“Izraeli ka tani mundësinë e tij më të madhe në 50 vjet, për të ndryshuar fytyrën e Lindjes së Mesme”, shkroi Naftali Bennet, ish-kryeministër dhe rival i përhershëm i Netanyahut, pasi Irani hodhi raketa mbi Izraelin të martën mbrëma.
“Udhëheqja e Iranit, e cila dikur ishte e mirë në shah, bëri një gabim të tmerrshëm këtë mbrëmje. Ne duhet të veprojmë tani për të shkatërruar programin bërthamor të Iranit, objektet e tij qendrore energjetike dhe për të gjymtuar fatalisht këtë regjim terrorist”, shkroi Bennet.
Nuk janë vetëm politikanët ata që po bëjnë presion për një luftë vendimtare, që ndryshon rajonin. Ekziston gjithashtu një përqindje e madhe brenda Izraelit që beson se gjërat duhet të ndryshojnë rrënjësisht, dhe nëpërmjet sulmeve ajrore dhe këmbësorisë nëse është e nevojshme.
Ajo nxitet nga një koktej lodhjeje, vitesh konflikti, cinizmi rreth procesit të paqes në vdekje dhe zemërimit e frikës ndaj masakrës së kryer më 7 tetor të vitit të kaluar.
“Shikojeni në këtë mënyrë,” tha majori Moshiko Giat, një oficer veteran i forcave speciale të IDF që luftoi në luftën e fundit në Liban (në 2006). Izraeli është i rrethuar nga njerëz që “duan të të vrasin, të të therin. E dëshmuan më 7 tetor. Ata po e vërtetojnë këtë me shembuj të tjerë të ndryshëm.
Kështu që të vini dhe të më thoni: ‘Dëgjo, fitova 18, 20, 25 vjet paqe’, cili është kuptimi i kësaj? Se në 10 vjet të tjera, ndoshta 15 vjet, ata do të kthehen? Pra, ndoshta djali im, ose vajza ime, ose mbesa ime ose familja ime e ardhshme do të jenë në rrezik?.
“Pse? Pse? Pse nuk mund të mendojmë se do të jetë ndryshe?”, thotë ai.
Përgjigja e preferuar e Major Giat për ndryshimin e paradigmës është t’u “japin atyre një mësim duke u thënë se Izraeli është këtu përgjithmonë” në një mënyrë të tillë që edhe grupet terroriste do ta pranojnë.
Për shumë izraelitë ekziston një thirrje e dukshme emocionuese për t’i prerë më në fund kokën gjarprit (ose prerjen e kokës së “oktapodit”, siç e tha Bennett). Por përtej kufijve të Izraelit, aleatët kanë frikë se mos kjo gjë do shkaktojë një gjakderdhjeje katastrofike, madje bërthamore.
“Nëse luan këtë lojë, duhet të zgjedhësh mes paqes dhe luftës”
Në disa mënyra, konflikti midis Iranit dhe Izraelit nuk ka fare kuptim. Ata nuk ndajnë kufij tokësor apo grindje territoriale, ata kanë armiq të përbashkët historikë në formën e monarkive arabe sunite dhe publiku i gjerë në Iran nuk e ndan realisht armiqësinë anti-izraelite të regjimit.
Në fund të fundit, ishte Kiri i Madh që i çliroi hebrenjtë nga robëria babilonase. Para revolucionit të vitit 1979, të dy vendet ishin aleatë mjaft të ngushtë.
Por Republika Islamike e Iranit “nuk ka qenë kurrë në të vërtetë një projekt se si duhet të jetë Irani”, thotë Arash Azizi, autor i ” Çfarë duan iranianët”.
“Ka qenë gjithmonë një projekt se si duhet të jetë bota: një botë pa Izraelin dhe në të cilën Shtetet e Bashkuara nuk janë një ndërmjetës i pushtetit.
Udhëheqësi Suprem Ayatollah Ali Khamaeni është i fundit i gjeneratës revolucionare që beson me të vërtetë në këto gjëra”, shpjegoi Azizi.
Ndoshta kjo është arsyeja pse, në një fjalim të rrallë drejtuar iranianëve në lutjet e së premtes, Khamenei tha se Izraeli “nuk do të zgjasë shumë”.
Përballë armiqve jashtëzakonisht superiorë në Shtetet e Bashkuara dhe Izrael, dhe një popullsi me kujtime të hidhura të luftës së gjithanshme me Irakun në vitet 1980, ai ka mbrojtur prej kohësh “durimin strategjik” – duke shpenzuar miliarda për ndërtimin e një “boshti të rezistencës” që në një datë e papërcaktuar në të ardhmen do ta eliminonte përfundimisht Izraelin, por që tani për tani do të nxiste revolucion dhe do të vepronte si një vijë e përparme e mbrojtjes për atdheun dhe regjimin iranian.
Është një vizion me paralele të dukshme me ideologjinë revolucionare sovjetike të shekullit të 20-të. Dhe për të huazuar një frazë tjetër të asaj epoke, ajo tani po shembet nën kontradiktat e saj të brendshme.
“Që nga viti 2019, politika e Iranit nuk ishte luftë pa paqe. Është paksa si ideja izraelite e de-përshkallëzimit përmes përshkallëzimit – është shumë e zgjuar dhe rezulton se nuk ka një gjë të tillë si pa luftë, pa paqe, dhe se nëse luan këtë lojë, duhet të zgjedhësh mes paqes dhe luftës”, tha Azizi.
Dhe pikërisht këtu është Khamenei. Tani, ai duhet të zgjedhë mes paqes dhe luftës. Problemi është se paqja do të thotë të heqësh dorë nga besimi i tij anti-sionist i rrugës dhe lufta do të thotë shkatërrim i regjimit të tij.
Azizi thotë se kontaktet e tij ushtarake në Iran janë vërtetë të shqetësuara. Hezbollahu ishte xhevahiri në kurorën e Boshtit, arsenali i tij masiv i raketave që shihej si parandaluesi kryesor jo-bërthamor i Iranit kundër Izraelit – dhe më konkretisht kundër sulmeve të mundshme izraelite në objektet bërthamore të Teheranit.
Hezbollahu tani është në rrënim dhe Irani nuk ka shumë forca ajrore për të përballuar një sulm izraelit në atdhe. Bennet ka të drejtë: Irani është më i ekspozuar se në çdo kohë në historinë e fundit. Aq i dukshëm është rreziku saqë disa linja të ashpra në Teheran e kanë denoncuar edhe Yahya Sinwar, udhëheqësin e Hamasit që planifikoi dhe ekzekutoi masakrën e 7 tetorit, si një “spiun sionist”.
“Këtë e tha një ish-zyrtar i qeverisë Ahmadenijad dhe ai nuk u përball me asnjë goditje për këtë”, tha Azizi.
Irani është i çmendur me teori konspirative. Por në realitet teoritë e konspiracionit pasqyrojnë një të vërtetë dhe e vërteta është se sulmi i 7 tetorit ka dëshmuar zhbërjen e Boshtit në shumë mënyra.
Deri më tani, iranianët janë përpjekur të ecin në një shteg shumë të ngushtë. Sado e çuditshme të jetë, shpresa në Teheran ishte që breshëria e së martës mbrëma me 200 raketa kundër Izraelit do të shihej si e përmbajtur, brenda rregullave dhe madje e përgjegjshme.
Ashtu si me sulmin e fundit iranian ndaj Izraelit në prill, ata e sinjalizuan atë shumë përpara dhe i dhanë kohë Izraelit dhe aleatëve të tij për të evakuuar objektivat kryesore dhe për të kapur shumë nga raketat. Vetëm një person, një palestinez në Bregun Perëndimor, u vra.
Irani madje i shkroi një letër Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara duke thënë se veproi “në përputhje të plotë me parimin e dallimit sipas ligjit ndërkombëtar humanitar, ka shënjestruar vetëm instalimet ushtarake dhe të sigurisë të regjimit me sulmet e tij me raketa mbrojtëse”.
“Nëse lexoni disa nga deklaratat e bëra nga iranianët në 24 orët e fundit pas sulmit, është shumë e qartë se ata thonë se ‘ne do të donim të vendosnim një vijë nën këtë”, shprehet Sir Simon Cass, një ish-ambasador britanik në Teheran dhe negociatori bërthamor.
“Ata e gjetën veten në një pozitë të pamundur. Nëse ata nuk do t’i përgjigjeshin vrasjes së Nasrallah, do të dukeshin të dobët. Kjo i shqetëson gjithmonë iranianët, se njerëzit do t’i marrin lehtë. Nga ana tjetër, nëse reagoni, cili është rreziku? Unë mendoj se ata do të donin të de-përshkallëzojnë”, shprehet ai.
Pika e kthesës bërthamore
Për skifterët izraelitë, kjo është edhe një arsye më shumë për të vepruar tani. Por kjo është ajo ku Izraeli, edhe një herë, ndryshon shumë prej aleatëve të tij. Deri më tani mendohej (ose shpresohej) nga shumë vëzhgues perëndimorë të Iranit se regjimi ishte i kënaqur të qëndronte pak nën pragun bërthamor.
Ishte një mënyrë logjike për të pasur një pjesë të levave diplomatike të parandalimit bërthamor pa kryer ndëshkimet masive ndërkombëtare që do të shkaktonte në fakt ndërtimi i një bombe.
Kjo vështirë se është një situatë ideale, por u dha hapësirë diplomatëve si Rafael Grossi, kreu i Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike, për të vazhduar bisedimet në një përpjekje për të shmangur përhapjen e mundshme.
Për shumë qeveri perëndimore, t’i japësh Iranit një arsye për të braktisur atë qëndrim të kujdesshëm dhe për të ndërtuar në fakt një armë është e kundërta e shtetësisë së mirë.
Por me parandalimin e tij jo-bërthamor të ekspozuar si një tigër letre, Netanyahu që bën thirrje për ndryshimin e regjimit dhe Shtetet e Bashkuara dhe Izraeli që pak a shumë debatojnë publikisht për një goditje në objektet e naftës iraniane, kjo llogaritje mund të ndryshojë.
Sulmet ndaj rafinerive do të ishin shumë më shkatërruese dhe më të rrezikshme për ekonominë dhe publikun e Iranit – dhe rrjedhimisht për mbijetesën e regjimit – sesa shkatërrimi i laboratorëve bërthamorë.
Irani besohet se ka mjaft uranium të shkallës afër armëve për të ndërtuar një bombë brenda muajve, nëse jo javëve, nëse zgjedh ta bëjë këtë. Ata tashmë kanë raketa me rreze të gjatë ku mund të montohen koka luftarake.
Kjo nuk do të thotë se do të ketë një luftë bërthamore – edhe pse mund të ketë. Pika e çuditshme e vazhdueshme e armëve bërthamore është se ato nuk janë të destinuara për t’u përdorur, dhe me përjashtim të fundit të Luftës së Dytë Botërore, ato nuk kanë qenë kurrë.
Ndoshta Irani dhe Izraeli, i cili prej kohësh ka arsenalin e tij bërthamor të papranuar, thjesht do të përfundonin në një përplasje raketash të stilit të Luftës së Ftohtë. Kjo ndoshta do t’i përshtatej regjimit në Teheran, qartësisht palës më të dobët në luftën aktuale.
Por ata nuk do të mbeten të vetmit anëtarë të klubit bërthamor të Lindjes së Mesme për një kohë të gjatë. Arabia Saudite ka qenë e qartë për qëllimin e saj për të kërkuar një bombë nëse Irani merr një të tillë, për shembull.
Dhe nuk janë vetëm sauditët. Grossi i IAEA i tha Telegrafit në korrik se disa “vende të tjera në rajon” kanë thënë se edhe ata do të kërkojnë. “Në momentin që keni dy ose tre vende me armë bërthamore, mundësia e përdorimit të tyre është shumë e lartë”, paralajmëroi ai.
Një pazar i madh për paqen
Ekziston një pikëpamje tjetër se si përfundon kjo. “Historia do të tregojë se nuk e keni kurrë gabim nëse keni një pikëpamje pesimiste,” tha Alastair Burt, një ish-ministër i Mbretërisë së Bashkuar për Lindjen e Mesme, i cili ka kaluar vite duke luftuar me temën e një zgjidhjeje me dy shtete.
Burt shprehet se pavarësisht nëse jeni dakord apo jo që çështja palestineze është çështja qendrore në rajon, ajo sigurisht që përdoret si një shkak për ata që mund të ngrenë stekën e tyre drejt saj, për të ngritur argumentin e tyre për një Lindje të Mesme e cila është antiperëndimore, antiamerikane.
“Tani që është shumë e qartë se nëse normalizimi i lidhjeve izraelite me Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Arabinë Saudite do të thotë diçka, ai duhet të përfshijë një dimension palestinez. Unë shoh këtu një mundësi”, shprehet ai.
Kombet arabe këmbëngulin se janë të përgatitur të bëjnë pjesën e tyre. Vetëm këtë javë, Ayman Safadi, ministri i jashtëm jordanez, shprehu zhgënjimin e tij në Kombet e Bashkuara.
“Pyesni çdo zyrtar izraelit se cili është plani i tyre për paqen dhe nuk do të merrni asgjë”, tha ai, duke shtuar “ne jemi anëtarë të Komitetit Arab Musliman, të mandatuar nga 57 vende arabe dhe myslimane, dhe mund t’ju them pa mëdyshje se të gjithë ne jemi të gatshëm, pikërisht tani, të garantojmë sigurinë e Izraelit në kontekstin e Izraelit që i jep fund okupimit të Bregun Perëndimor dhe duke lejuar shfaqjen e një shteti palestinez.
Besimi është i ulët nga të gjitha anët, duke e bërë pothuajse të pamundur sigurimin e një marrëveshjeje, por Shtëpia e Bardhë e Joe Biden po bën përpjekje të mëdha për ta bërë atë të funksionojë.
Pazari i madh i parashikuar nga amerikanët dhe sauditët, ndër të tjera, ngjan me këtë: për të çimentuar paqen e fituar nga një armëpushim dhe lirimi i pengjeve, Izraeli do të angazhohej për një marrëveshje për një zgjidhje me dy shtete që çon në një shtet të qëndrueshëm palestinez në Bregun Perëndimor dhe Gazën.
Arabia Saudite dhe shtetet e tjera fqinje arabe do të garantonin sigurinë izraelite dhe do të përballonin koston e rindërtimit të shtetit të ri palestinez, përfshirë Gazën.
Një marrëveshje e strukturuar me zgjuarsi, në të cilën përfitimet e paqes rriten dhe ofrojnë një rrugë të qartë, jo të dhunshme drejt qëllimit të një shteti palestinez, do t’i largonte grupet terroriste. Hamasi ose Hezbollahu do të kishin opsionin të veshin kostume dhe të përpiqeshin të qeverisnin në mënyrë legjitime, ose të zbeheshin për mungesë të rëndësisë.
Izraeli do të merrte sigurinë dhe palestinezët do të merrnin një shtet dhe rindërtim. Izraeli, fqinjët e tij arabë sunitë dhe Shtetet e Bashkuara do të formonin një bllok të vetëm sigurie kundër Teheranit.
Shtetet e Gjirit do të merrnin përfitimet e tyre.
Amerika thuhet se ka ofruar “ëmbëlsues”, duke përfshirë një garanci dypalëshe sigurie dhe teknologji bërthamore civile për sauditët.
Kjo zgjidhje e pastër është shumë tërheqëse për ata që i shohin marrëdhëniet ndërkombëtare si një lojë të zgjuar sallonesh.
Problemi me këtë ide është shitja e saj tek njerëzit në terren. Zgjidhja me dy shtete është shumë e popullarizuar në mesin e politikanëve dhe diplomatëve perëndimorë, pranon zoti Burt, por jo aq shumë tek njerëzit në terren.
Maj Giat ankohet në mënyrë të zymtë se të huajt nuk e kuptojnë mentalitetin e armiqve të Izraelit. Ai nuk është i vetëm që ndjen se nuk ka paqe me njerëzit që duan të të vrasin.
Demarkimi i kufijve dhe e ardhmja e vendbanimeve izraelite në Bregun Perëndimor do të ishte një pengesë shumë e vështirë, dhe jo vetëm për arsye ideologjike. Izraeli është një vend i vogël me një popullsi në rritje dhe me hapësirë të pamjaftueshme. Qiratë, për të mos përmendur kostot e tjera të konsumatorit, janë rritur ndjeshëm. Ankthi për gjetjen e një vendi për të jetuar është një pjesë e vazhdueshme e jetës së përditshme.
Pra, lëvizja e kolonëve të krahut të djathtë është e përzier me llojin e politikës bazë të bukës dhe gjalpit që e bën të vështirë çdo lëvizje që duket si heqje dorë nga toka.
Përgjigja qëndron në një aksiomë të vjetër të politikës së Lindjes së Mesme: se janë vetëm njerëzit e ashpër ata që kanë besueshmërinë politike për të bërë lëshime bujare që mund të sjellin paqen.
Hapi më i madh i vetëm drejt paqes në Lindjen e Mesme, marrëveshja e paqes Izrael-Egjipt e vitit 1978, u bë nga Anwar Sadat, diktatori i pamëshirshëm dhe arkitekti i luftës së Yom Kipur, dhe Menachim Begin, një ish-terrorist ekstrem.
Në të njëjtën mënyrë, ishin Yitzhak Rabin, heroi i luftës Gjashtë-ditore dhe Yasser Arafat, një terrorist karriere, ata që nënshkruan Marrëveshjen e Oslos. Ariel Sharon, gjenerali që udhëhoqi pushtimin e Libanit në vitin 1982, tërhoqi vendbanimet izraelite nga Gaza.
A mundet njeriu që vrau Hassan Nasrallah, shtypi Hezbollahun dhe e ktheu Gazën në pluhur, të ketë besueshmëri të mjaftueshme për të bërë të njëjtën gjë?
Diplomatët amerikanë, thuhet, janë përpjekur të bindin Benjamin Netanyahun se ai mund ta bëjë. Bëhu burrë shteti, i pëshpëritin në vesh. Drejtoni vendin ku askush nuk e ka pasur më parë. Publiku mund t’ju ndjekë.
Kthehuni në status quo të zymtë
Deri më tani, zoti Netanyahu u ka rezistuar atyre zërave. Ka arsye politike të brendshme për ta bërë këtë. Ai mbështetet në një koalicion që përfshin parti të vogla të ekstremit të djathtë në Knesset për të qëndruar në pushtet, megjithëse një shtesë e fundit ka neutralizuar kërcënimin e ultranacionalistëve të Itamar Ben Gvir që do ta rrëzonin atë duke dhënë dorëheqjen.
Ai gjithashtu ka ndërtuar një karrierë politike duke kundërshtuar zgjidhjen me dy shtete.
Për disa, është thjesht një çështje karakteri.
Netanyahu, tha një tjetër ish-zyrtar që foli në kushte anonimiteti, thjesht nuk është Menachim Begin. As në anën tjetër nuk ka njeri të shtatit të Sadatit apo Arafatit.
Dhe historia na tregon se rezultati më i mundshëm është vazhdimi i një status quo-je të zymtë. Rekrutët izraelitë do të luftojnë në tre fronte. Palestinezët do të vazhdojnë të jetojnë me poshtërimin e bllokadës apo pushtimit. Nipërit e Maj Giat ndoshta do të duhet të luftojnë përsëri, pavarësisht përpjekjeve të tij më të mira.
Për Libanin ekziston perspektiva e një okupimi të pafund izraelit në jug, një shtet i shembur dhe kërcënimi i një lufte tjetër civile ndërkonfesionale, ndërsa grupet e armatosura përfitojnë nga kaosi.
Për Iranin, një krizë sociale dhe ekonomike edhe më e thellë se ajo që po zhvillohet, e cila ose do të çimentojë kontrollin mafioz të IRGC-së në pushtet, ose do të shkaktojë një kolaps që do ta bënte “Irakun pas vitit 2003 të duket si një shëtitje në park”, tha Azizi.
“Sulmi i Izraelit në disa vende në Iran nuk do të krijojë një alternativë. Ushtarakët me të cilët kam biseduar janë shumë të shqetësuar”, tha ai duke shtuar “po, mund të jetë shpërbërja e regjimit. Dreqin, për shumë prej nesh mund të jetë shpërbërja e vendit tonë. Dhe kjo është ajo që është kaq shqetësuese.”
Rrënojat e vendeve ku despotët janë sfiduar kohët e fundit ofrojnë një paralajmërim të zymtë, shkruan Balkanweb.al.“A duam që regjimi të zhduket? Po. A duam që regjimi të zhduket me çdo çmim? Jo. A dua që Irani të jetë Siria? Jo. A dua që Irani të jetë Libi? Jo.”
