Ndërkohë që vendet e Ballkanit Perëndimor punojnë për zbatimin e marrëveshjeve të nënshkruara në lidhje me krijimin e Tregut të Përbashkët Rajonal, BE-ja ofron një Plan të ri Rritjeje për Ballkanin Perëndimor, me qëllim afrimin e partnerëve të Ballkanit Perëndimor me anëtarësimin në BE.
Një nga ambiciet e Planit të Rritjes është avancimi i anëtarësimit, nxitja e rritjes ekonomike dhe përshpejtimi i konvergjencës socio-ekonomike. Për këtë qëllim, BE-ja do të ofrojë instrument financiar prej 6 miliardë eurosh për periudhën 2024-2027.
Për rëndësinë e Planit të Rritjes së BE-së për Ballkanin Perëndimor, vazhdimin e punës për krijimin e Tregut të Përbashkët Rajonal, folëm me Majlinda Bregun, Sekretare e Përgjithshme në Këshillin e Bashkëpunimit Rajonal (RCC).
EWB: Procedura për miratimin e Planit të Rritjes për Ballkanin Perëndimor është duke u zhvilluar brenda institucioneve të BE-së. Si e vlerësoni rëndësinë e këtij plani për zhvillimin e rajonit dhe procesin e integrimit në BE?
Majlinda Bregu: I mbështetur nga një angazhim prej 6 miliardë eurosh në grante dhe kredi, Plani i Rritjes është thelbësor sepse synon të nxisë rritjen ekonomike dhe të përshpejtojë konvergjencën socio-ekonomike të Ballkanit Perëndimor. Këto janë thelbësore për avancimin e trajektores së rajonit tonë drejt integrimit në BE, një objektiv kryesor që ne të gjithë përpiqemi ta arrijmë. Aktualisht, rajoni ynë është dukshëm prapa vendeve anëtare të BE-së për sa i përket treguesve kryesorë ekonomikë dhe do të doja të shpjegoja pse kjo ka rëndësi.
Ndërkohë që Ballkani Perëndimor dëshmoi një rritje të lavdërueshme prej 79% të PBB-së për frymë midis 2003 dhe 2022-pothuajse trefishi i normës mesatare të rritjes së BE-së prej 29%, PBB-ja jonë aktuale për frymë prej rreth 16,000 € qëndron në më pak se gjysma e afro 42,000 € të BE-së. . Këto statistika nënvizojnë qartë distancën e konsiderueshme që duhet të kalojmë për të arritur konvergjencën e plotë me BE-në. Për të ofruar perspektivë, me ritmet aktuale të rritjes, konvergjenca do të arrihej vetëm deri në vitin 2076 – më shumë se pesë dekada nga tani, një afat kohor që është i papranueshëm si për brezin tim ashtu edhe për ata më të rinj.
Këtu hyn Plani i Rritjes, me potencialin e tij të madh. Nëse ekzekutohet në mënyrë korrekte, në thelb mund të dyfishojë madhësinë e ekonomive tona në dekadën e ardhshme. Njoftimi i fundit gjatë një takimi të nivelit të lartë në Shkup në fillim të këtij viti, që tregon fillimin e shpërndarjes së fondeve këtë verë, nuk mund të kishte ardhur në një kohë më të mirë, duke ofruar mbështetjen financiare shumë të nevojshme për një rajon në nevojë të madhe.
Në qendër të Planit të Rritjes është Plani i Veprimit për Tregun e Përbashkët Rajonal (CRM), i udhëhequr nga Këshilli i Bashkëpunimit Rajonal (RCC). Duke u mbështetur në iniciativat e suksesshme tashmë të vendosura brenda CRM-së, Plani i Rritjes është thelbësor për t’i ofruar Ballkanit Perëndimor mundësi për integrim më të afërt me tregun e vetëm të BE-së. Megjithatë, aksesi në tregun e vetëm të BE-së varet nga përmbushja e angazhimeve brenda kornizës së Tregut të Përbashkët Rajonal, i modeluar në vetvete sipas Tregut të Përbashkët të BE-së.
EWB: Çfarë shihni si përfitime nga përfshirja e Ballkanit Perëndimor në tregun e vetëm të BE-së?
MB: Është e njohur gjerësisht se integrimi në tregun e vetëm të BE-së ka qenë një katalizator kyç për rritjen ekonomike në vendet që i janë bashkuar BE-së, duke ofruar përfitime të prekshme që përmirësojnë cilësinë e jetës së qytetarëve. Ky trend vlen edhe për rajonin tonë.
Sondazhi vjetor i Barometrit Ballkanik i kryer nga RCC hedh dritë mbi aspiratat e qytetarëve të Ballkanit Perëndimor në këtë drejtim. Kur u pyetën se çfarë do të thotë BE për ju personalisht, tre përgjigjet kryesore tregojnë dëshirën për prosperitet ekonomik (40%), lirinë për të studiuar dhe punuar brenda BE-së (29%) dhe lirinë për të udhëtuar (24%). Këto aspirata përputhen ngushtë me mundësitë e paraqitura nga hyrja në tregun e vetëm të BE-së.
Plani i Rritjes shërben si një udhërrëfyes drejt këtij objektivi, duke u fokusuar në shtatë fusha prioritare: lëvizjen e lirë të mallrave, shërbimeve dhe punëtorëve; akses në Zonën e vetme të pagesave në euro; integrimi i tregjeve të transportit rrugor dhe energjisë; zhvillimi i Tregut Unik dixhital; dhe integrimin në zinxhirët e furnizimit industrial. Për shembull, vetëm pjesëmarrja në Zonën e vetme evropiane të pagesave mund të sjellë përfitime deri në 500 milionë euro në vit.
Në terma praktike, kjo përkthehet në mundësi arsimimi dhe punësimi më të bollshme dhe me cilësi më të lartë, përvoja udhëtimi më të buta dhe më të sigurta, perspektiva të përmirësuara të biznesit, procese të thjeshta, mundësi investimi në rritje dhe eksporte të lehtësuara, ndër përfitime të tjera.
Por ky është një proces sfidues, i cili nuk do të jetë i lehtë për askënd. Tani për tani, administratat përkatëse të Ballkanit Perëndimor janë duke punuar në dy rryma paralele: së pari, axhendat e tyre kombëtare të reformave që potencialisht do të çonin përpara rrugën e tyre në politikat e BE-së për hyrjen në faza; dhe së dyti, thellimi i integrimit ekonomik rajonal ndërmjet tyre, i cili është një parakusht për të hyrë në tregun e vetëm të BE-së.
Ndërsa Komisioni Evropian përcakton fushat prioritare për ref Ndërsa Komisioni Evropian përcakton fushat prioritare për reformat kombëtare, zhvillimi i një tregu të përbashkët rajonal funksional brenda Ballkanit Perëndimor mbetet një punë në progres. Kjo përpjekje përfaqëson një nismë të vërtetë rajonale, e drejtuar nga vizioni kolektiv i bashkëpunimit dhe integrimit më të ngushtë brenda rajonit gjatë katër viteve të ardhshme. Të dyja këto përpjekje konvergojnë drejt qëllimit strategjik gjithëpërfshirës për shoqërim më të ngushtë me BE-në dhe tregun e saj të vetëm.
EWB: Ju keni njoftuar se RCC po punon për një plan të ri veprimi për tregun e përbashkët rajonal. Si e vlerësoni përmbushjen e planit të mëparshëm të veprimit dhe cilat do të veçonit si prioritete që duhet të përfshihen në Planin e ri të Veprimit?
MB: Bashkëpunimi rajonal ka pasur një ndikim të rëndësishëm në të gjithë rajonin tonë, veçanërisht përmes zbatimit të Tregut të Përbashkët Rajonal. Nga tetori i kaluar tarifat e roaming me BE-në janë dukshëm më të ulëta, duke e bërë udhëtimin më të përballueshëm për qytetarët tanë dhe duke i kursyer ata faturat e larta të telefonit. Gjithashtu, janë nënshkruar katër marrëveshje mobiliteti, të cilat mundësojnë njohje reciproke të kualifikimeve profesionale për 7 profesione, si dhe qarkullim më të lehtë të studentëve në rajonin tonë me procedura më të thjeshta për njohjen e diplomave që prek studentët e më shumë se 70 Universiteteve në rajon. Korsitë e gjelbra për të cilat rajoni u pajtua gjatë pandemisë mundësoi furnizim të pandërprerë me ilaçe dhe ushqime në rajon, dhe tashmë të zgjatura në periudhën pas pandemisë po shkurtojnë ndjeshëm kohën e pritjes në pikat kufitare.
Ndërsa rezultatet janë premtuese, fokusi ynë në bashkëpunimin rajonal duhet të intensifikohet pasi perspektivat tona të ardhshme janë thellësisht të ndërthurura me të. Suksesi i Tregut të Përbashkët Rajonal varet nga funksionimi i qetë, pa mosmarrëveshje rajonale, pasi ai shërben si një kanal për tregun e vetëm të BE-së.
Duke parë përpara, vazhdimi i Planit të Veprimit CRM, i referuar si CRM2 në këtë fazë, duhet t’i japë përparësi masave që forcojnë katër liritë dhe nxisin rritjen e qëndrueshme ekonomike. Kjo përfshin tërheqjen e investimeve të huaja, lehtësimin e tregtisë brenda rajonit dhe ndërmjet BE-së dhe Ballkanit Perëndimor, avancimin e dixhitalizimit, përmirësimin e sektorit të shërbimeve dhe lehtësimin e lëvizjes së njerëzve.
Ne parashikojmë që deri në fund të marsit qeveritë e Ballkanit Perëndimor të identifikojnë zona të reja potenciale për fazën e dytë. Deri më tani, janë thirrur dy takime të nivelit të lartë për të diskutuar përfitimet e Planit të Rritjes, ndërsa takimi i radhës është planifikuar për 16 maj në Podgoricë.
Pas konsultimeve të gjera me ekonomitë e Ballkanit Perëndimor, partnerët rajonalë dhe palët e interesuara, qëllimi ynë është që faza e re e Planit të Veprimit CRM të miratohet nga udhëheqësit e Ballkanit Perëndimor në Samitin e ardhshëm të Procesit të Berlinit më 14 tetor. Kjo përpjekje bashkëpunuese nënvizon angazhimin tonë për arritjen e potencialit të plotë të bashkëpunimit rajonal për të mirën e të gjithë aktorëve të përfshirë.
EWB: Bosnja dhe Hercegovina është ende i vetmi vend që nuk e ka ratifikuar marrëveshjen për udhëtimin me karta identiteti. A ka ndonjë tregues se kur do të ratifikohet kjo marrëveshje? Si ndikojnë krizat e brendshme politike në vendet e Ballkanit Perëndimor, si dhe problemet rajonale, veçanërisht ngërçi në dialogun ndërmjet Beogradit dhe Prishtinës, në procesin e krijimit të Tregut të Përbashkët Rajonal?
MB: Është një realitet fatkeq në rajonin tonë që arritja e konsensusit mund të jetë sfiduese, duke pasur parasysh perspektivat tona të ndryshme. Megjithatë, është thelbësore të pranohet se megjithëse mund të mos shohim sy për sy në çdo gjë, ka shumë fusha të përbashkëta që nuk duhet të errësohen nga mosmarrëveshjet.
Në takimin e liderëve në janar në Shkup, dhe më vonë përsëri në Tiranë, është shprehur një konsensus i qartë për rëndësinë e zbatimit të masave të dakorduara pa pengesa. Është thelbësore të sigurohet që marrëveshjet e arritura me vështirësi të mbahen, pavarësisht nga mosmarrëveshjet.
Për këtë qëllim, Komisioni Evropian po eksploron në mënyrë aktive mekanizma për të parandaluar bllokimet. Ata që përpiqen të pengojnë përparimin mund ta gjejnë veten në disavantazh, pasi pengimi i progresit rajonal mund të rezultojë në humbjen e fondeve shumë të nevojshme. Në të kundërt, të tjerët mund të vazhdojnë pa pengesa.
Me kohën që është thelbësore për rajonin tonë, ne nuk mund të përballojmë më ngërçe dhe bllokime të vazhdueshme. Qëndrimi i ndenjur kur përparimi është i domosdoshëm i vë në rrezik synimet tona. Është jetike që ne të përpiqemi kolektivisht për avancim përpara se të përballemi me sfida të mëtejshme në rrugë.
EWB: Si e vlerësoni rolin e organizatave të shoqërisë civile në promovimin e bashkëpunimit rajonal dhe integrimit më të mirë të rajonit? Sa e rëndësishme është të merren parasysh rekomandimet që shoqëria civile u jep vendeve të rajonit dhe institucioneve evropiane në lidhje me Procesin e Berlinit?
MB: Si Sekretar i Përgjithshëm i një organizate ndërqeveritare, që është RCC, fokusi im kryesor është lehtësimi i dialogut dhe bashkëpunimit ndërmjet qeverive brenda rajonit. Ndërsa organizatat e shoqërisë civile padyshim luajnë një rol vendimtar në promovimin e bashkëpunimit dhe integrimit rajonal, nuk është në kompetencën time të vlerësoj kontributet e tyre specifike.
Thënë kështu, unë e pranoj rëndësinë e angazhimit me shoqërinë civile dhe shqyrtimit serioz të rekomandimeve të tyre. Organizatat e shoqërisë civile shpesh ofrojnë njohuri dhe perspektiva të vlefshme që plotësojnë përpjekjet e qeverive dhe institucioneve si RCC. Kontributi i tyre mund të ndihmojë në formimin e politikave dhe iniciativave nën korniza të tilla si Procesi i Berlinit, duke çuar përfundimisht në një bashkëpunim rajonal më gjithëpërfshirës dhe efektiv.
Ndonëse mund të mos e vlerësoj drejtpërdrejt rolin e shoqërisë civile, besoj se është thelbësore të nxitet një mjedis ku zëri i tyre dëgjohet dhe rekomandimet e tyre merren parasysh si nga qeveritë rajonale ashtu edhe nga institucionet evropiane të përfshira në nisma si Procesi i Berlinit. Bashkëpunimi ndërmjet qeverive dhe shoqërisë civile është jetik për arritjen e synimeve tona të përbashkëta për bashkëpunim dhe integrim më të madh rajonal.
