Për shumë njerëz, filxhani i kafesë është rit i mëngjesit, shpëtim gjatë ditës dhe “butoni i nisjes” për trurin.
Por ka edhe nga ata që pinë kafe, nuk ndiejnë asgjë të veçantë… dhe madje u zë gjumi menjëherë pas saj.
Nëse edhe ti je një prej tyre, shkenca ka disa shpjegime shumë interesante.
Ky fenomen nuk lidhet vetëm me lodhjen apo “kafen e dobët”, por me mënyrën se si trupi yt është programuar, sa kafeinë konsumon dhe si fle.
Gjenet
Organizmi yt mund ta “përtypë” kafeinën shumë shpejt. Studime nga Boston University dhe qendra të tjera kërkimore tregojnë se disa njerëz kanë variante gjenetike që bëjnë që trupi i tyre të metabolizojë kafeinën shumë shpejt. Enzima CYP1A2, që përpunon pjesën më të madhe të kafeinës, nuk funksionon njësoj tek të gjithë:
– Tek disa, kafeina “digjet” shumë shpejt, ndaj efekti zgjues zgjat pak dhe shpejt futesh sërish në ritmin tënd normal të lodhjes;
– Tek të tjerët që janë më të ndjeshëm, edhe pak kafe mund të shkaktojë nervozizëm, rrahje zemre apo pagjumësi.
Pra, nuk është se “kafja nuk bën punë”, por thjesht trupi yt e mbaron punën me të më shpejt se të tjerët.
Truri yt është mësuar me kafeinën
Nëse pi kafe çdo ditë, disa herë në ditë, trupi dhe truri adoptohen. Receptorët në tru që normalisht bllokohen nga kafeina “shtohen me numër”, dhe pas njëfarë kohe ke nevojë për më shumë kafe për të pasur të njëjtin efekt.
Pi kafe, por nuk ndihesh më shumë energjik. Madje, sapo efekti i vogël kalon, vjen ai momenti i famshëm i “crash-it”: ndihesh më i lodhur, më i përgjumur dhe mendon se zgjidhja është… edhe një kafe.
Adenosina- “molekula” e gjumit
Kafeina funksionon duke bllokuar receptorët e adenosinës, molekulë që sinjalizon lodhjen dhe gjumin. Por studimet tregojnë se disa njerëz kanë receptorë pak më “kokëfortë” ndaj kafeinës, pra ajo nuk bllokon lodhjen aq mirë.
Ndodh kështu:
– Gjatë ditës, adenosina grumbullohet në tru.
– Ti pi kafe, truri për pak kohë “harrohet”.
– Kur efekti zgjues bie, gjithë ajo adenosinë e mbledhur “sulmon” njëherësh receptorët… dhe ti përfundon më i përgjumur se më parë.
Gjumi yt nuk është aq i mirë sa mendon
Edhe nëse bie në gjumë lehtësisht pas kafesë, kjo nuk do të thotë se po bën gjumë cilësor. Ekspertët e gjumit thonë se kafeina mund të prishë fazat e gjumit të thellë, edhe kur ti s’e vëren.
Kjo do të thotë:
– Zgjohesh më i lodhur.
– Ke nevojë për më shumë kafe të nesërmen.
– Krijohet një cikël i pafund “kafe – lodhje – kafe”.
Shumë njerëz thonë:
Unë pi kafe në darkë dhe fle pa problem!
Po, mund të flesh, por truri yt mund të mos pushojë sa duhet.
Koha kur pi kafe bën diferencë
Mjekët e gjumit rekomandojnë që kafeja të shmanget pas orës 14:00–15:00, pasi kafeina mund të qëndrojë në trup disa orë. Te disa njerëz, gjysma e kafeinës mund të jetë ende aktive 6–8 orë më vonë.
Kjo nuk të pengon patjetër të mbyllësh sytë, por mund të ndikojë:
– Sa i thellë është gjumi.
– Sa i freskët zgjohesh në mëngjes.
Pse je gjithmonë i lodhur, edhe pse pi kafe?
Arsyet mund të jenë një kombinim i këtyre faktorëve:
1. Gjenet – kafeina nuk ka efekt të fortë tek ti
2. Toleranca – trupi yt është mësuar me të
3. Gjumi i keq – nuk po e rikuperon dot lodhjen
4. Stresi, ankthi, mungesa e aktivitetit fizik, ushqyerja e dobët – që kafeja nuk i rregullon dot.
Ekspertët e shëndetit theksojnë se asnjë filxhan kafje nuk mund të zëvendësojë:
– 7–9 orë gjumë cilësor në natë.
– Hidratimin e mirë.
– Lëvizjen fizike.
– Ushqimin e balancuar.
Çfarë mund të provosh në përditshmëri
– Kufizo kafen pas mesditës.
– Bëj një “pauzë kafeine” 5–7 ditë për të ulur tolerancën.
– Zëvendëso ndonjë kafe me çaj bimor ose ujë.
– Vëzhgo si ndihesh kur fle më herët dhe më gjatë, jo kur pi edhe një espresso tjetër.
Në fund të ditës, nëse kafeja nuk të zgjon, kjo nuk do të thotë që “diçka nuk shkon me ty”, shpesh do të thotë që trupi yt po të jep sinjale se ka nevojë për gjumë të vërtetë, jo për stimulues.
Kafja mund të jetë ritual i bukur, por nuk mund të bëjë mrekulli mbi lodhjen kronike.
