Janë mijëra shqiptarë që janë fshirë nga regjistrat me një vendim të thjeshtë administrativ: “pasivizimi”.
“Unë u fshiva”. Halime Bejiqi me origjinë shqiptare dhe në administratë nuk ekziston më, nuk mund të kujdeset për veten, as të punojë, as të votojë në zgjedhjet e ardhshme.
Në vitet e fundit të paktën 5,500 serbë shqiptarë nga lugina e Preshevës (në jug) janë dëbuar, sipas regjistrave zyrtarë të publikuar nga OJQ-ja Nisma Rinore për të Drejtat e Njeriut (YIHR), dokumente që AFP mundi të konsultohej dhe studiues. “Ekskluzivisht njerëz me origjinë shqiptare”, nënvizon YIHR.
Pikërisht në këtë luginë në Serbinë jugore jeton popullsia më e madhe e shqiptarëve në Serbi – rreth 58,000 njerëz.
Ky rajon, shumë i varfër, ishte një nga pikat e tensionit ndërmjet serbëve dhe shqiptarëve pas luftës së Kosovës (1998-1999, 13.000 të vdekur).
Madje, ndonjëherë flitej, në plane të caktuara ndërkombëtare, për shkëmbim të këtij territori me një pjesë të Kosovës të populluar kryesisht me serbë. Por, duke vizituar Medvegjën në vitin 2019, presidenti serb Aleksandër Vuçiq deklaroi se qyteti “ishte dhe do të mbetej” serb.
Për të “ulur numrin e shqiptarëve që jetojnë në jug”, shkruante Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi në vitin 2021, “Shteti po kryen këtë proces të “pasivizimit” (…) kjo masë është në thelb një lloj spastrim etnik me mjete administrative.
Flora Ferati-Sachsenmaier, studiuese në Universitetin e Göttingen (Gjermani), është specialiste në këtë çështje. Sipas saj, çështja e listave zgjedhore është qendrore – sepse çoi në marrjen e qytetit nga partia e presidentit Aleksandër Vuçiq. “Në mes viteve 2015 dhe 2019, numri i këshilltarëve komunalë shqiptarë shkoi nga 8 në 3” për qytetin e Medvegjës, shpjegon ajo. Akuzat që qeveria i ka lënë mënjanë gjithmonë. “Akuzat se mijëra shqiptarë nga e ashtuquajtura Lugina e Preshevës janë hequr nga listat zgjedhore, duke pretenduar se policia ua ka pasivuar adresat dhe i ka lënë pa dokumente personale janë të papranueshme dhe ne i hedhim poshtë si absolutisht të pasakta”, tha ministrja e Administratës Shtetërore. dhe Vetëqeverisja Lokale Aleksandar Martinovic tha në fillim të dhjetorit.
Një jetë pa adresë
Sipas ligjit, nëse polifia konstaton se një person nuk banon në adresën e dhënë, e “pasivon” atë adresë. Është e mundur të bëhet ankim, por vetëm duke paraqitur prova të anulimit. Megjithatë, personat e kontaktuar nga AFP pretendojnë se janë çregjistruar edhe pse jetonin në shtëpi dhe shpjegojnë se askush nuk i ka informuar. Në shumicën e rasteve, ata zbuluan se nuk ekzistonin më ligjërisht kur përpiqeshin të rinovonin dokumentet e identitetit.
“Këta njerëz fjalë për fjalë bëhen të padukshëm. Sa për ata që shkojnë në polici, jetojnë një makth, sepse një kontroll i ri i vendbanimit të tyre mund të marrë vite”, shpjegon Arben Ferati, kandidat i PD-së në zgjedhjet lokale në Medvegjë.
Në këtë komunë, ndërmjet viteve 2011 dhe 2020, më shumë se 4000 persona janë çregjistruar, sipas disa burimeve, përfshirë raportin e YIHR të publikuar në vjeshtë dhe studimin e komitetit të Helsinkit. Ata jetojnë me frikë, nuk largohen nga shtëpitë e tyre për muaj të tërë dhe rrallë pranojnë të flasin me gazetarët, nga frika se kjo do t’i përkeqësojë problemet e tyre.
Halime Bejiqi, 54 vjeç, pranoi të takohej me një ekip të AFP. Adresa e saj u “pasivua” në vitin 2019. Megjithatë, është ulur në shtëpinë e saj në një fshat afër Medvegjës, ku jeton me bashkëshortin dhe fëmijët e saj, ku ajo tregon historinë. “Më thanë se nuk kam të drejtë (…) se nuk kam të drejtë të punoj, as të shkoj te mjeku. Kjo është një padrejtësi. Ndihem keq, sepse kam 36 vjet që jam martuar, nuk kam lëvizur kurrë. Dhe unë u fshiva’, tha ajo.
Haki Emini, nga një fshat fqinj, ka humbur adresën pasi, sipas Ministrisë së Brendshme, nuk kishte deklaruar se jetonte në Zvicër prej vitesh.
Pikërisht në vitin 2020 – kur ai donte të votonte në zgjedhjet e fundit – ambasada serbe në Zvicër e njoftoi se nuk kishte të drejtë ta bënte këtë. “Unë nuk ekzistoj për Serbinë, edhe pse kam një shtëpi atje dhe paguaj rregullisht faturat, taksat e mia,” shpjegon ai përmes telefonit. “Kam apeluar, por nuk kam marrë kurrë përgjigje”, tha ai. Djali i tij gjithashtu u përjashtua.
Megjithatë, sipas ligjit, shpjegon Marko Milosavljevic, studiues në YIHR, “edhe kur dikush nuk bën ankesë, policia është e detyruar t’u japë atyre një adresë, atë të bashkëshortit, prindërve të tyre. Askush nuk mund të qëndrojë përgjithmonë pa adresë. . Kjo është e mundur vetëm nëse dikujt i hiqet shtetësia ose në rast vdekjeje”, tha ai.
Që në vitin 2020, Qendra për Kërkim, Transparencë dhe Përgjegjësi (KRRT) i kishte kërkuar Ministrisë së Administratës Shtetërore dhe Vetëqeverisjes Lokale që t’i jepte fund heqjes nga listat zgjedhore të qytetarëve, adresat e të cilëve ishin “pasivizuar”.
“Neni 52 i Kushtetutës thotë se çdo qytetar i rritur serb ka të drejtë të votojë dhe të zgjidhet. Prandaj, heqja e listave zgjedhore në bazë të pasivizimit të adresave është antikushtetuese”, thotë Pavle Dimitrijeviq, avokat dhe zyrtar kryesor ligjor i KRRT-së.
Teuta Fazliu, e lindur në Bujanoc, tani e punësuar në Prishtinë, Kosovë, është një nga të paktat persona që ka arritur të bëjë ankesë. Adresa e saj në Bujanoc është pasivuar në vitin 2020, pasi sipas gjykatës administrative, më 9 prill 2020 (gjatë kohës së shtetrrethimit për epideminë e Covid-19, shënim i redaktorit) policia ka vërejtur se ajo nuk ishte në shtëpi.
“Në vitin 2020 mund të mjekohesha në klinikën e Bujanocit, sot nuk është më e mundur”, ankohet ajo, duke shtuar se e ka humbur edhe të drejtën e votës. “Në vitin 2022, para zgjedhjeve të fundit emri im nuk figuronte në listën zgjedhore. Do të mundohem të votoj sërish në dhjetor…” Pas një përgjigje fillestare negative nga gjykata administrative, ajo u ankua në Gjykatën Kushtetuese. Në rast të një përgjigjeje negative, ajo tashmë ka planifikuar t’ia referojë çështjen Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.
Sipas një dokumenti të siguruar nga YIHR, numri i votuesve të regjistruar në listat zgjedhore të Medvegjës gjatë zgjedhjeve lokale të vitit 2015 ishte 10,456. Në vitin 2022, kjo shifër ra në 6,147.
Në një përgjigje për AFP, Ministria e Administratës dhe Autonomisë Shtetërore ka bërë me dije se nga janari 2019 deri në dhjetor 2022 janë bërë vetëm tre ankesa kundër heqjes nga listat zgjedhore në këtë komunë. Ankesat për vitet e kaluara në Luginën e Preshevës nuk ishin menjëherë të disponueshme, pasi ato ishin “në arkiva”. Për të eliminuar çdo dyshim, sugjeron Marko Milosavljevic, do të mjaftonte “që Ministria e Brendshme të publikonte të dhëna të plota për qytetarët e çregjistruar” në të gjithë Serbinë./RTK
