Kalendari historik, 25 maj

Disa nga ngjarjet, njerëzit dhe datat më me ndikim në historinë turke dhe atë botërore që kanë shënuar ditën e sotme, 25 maj.

25 maj 1963 – Falë nismës së Perandorit të Etiopisë, Haile Selassie I, shtetet e pavarura të Afrikës themeluan për herë të parë një union. Në themelimin e Organizatës së Bashkimit Afrikan morën pjesë 30 vende. Kjo organizatë me seli në Adis-Abebë, e cila në vitin 2002 mori emrin Unioni Afrikan, sot i ka mbledhur nën strehën e saj të gjitha shtetet e Afrikës.

25 maj 1977 – “Një shpesë e re”, filmi i parë i sagës “Lufta e Yjeve”, një prej kryeveprave të kinematografisë fantastiko-shkencore, u shfaq për herë të parë perden e bardhë. Skenaristi dhe regjisori legjendar, George Lucas, e xhiroi këtë film me një buxhet prej 11 milionë dollarësh dhe gjatë kohës së shfaqjes në kinema theu të gjitha rekordet e deriatëhershme duke fituar 798 milionë dollarë. Ky sukses u kurorëzua me 7 çmime Oskar.

25 maj 1983 – Poeti, shkrimtari dhe mendimtari turk, Necip Fazil Kisakurek, u nda nga jeta në Stamboll në moshën 79-vjeçare.

25 maj 1807 – Jeniçerët që ishin pjesë e ushtrisë osmane filluan një kryengritje të udhëhequr nga Kabakçi Mustafa kundër vendimit të Sulltan Selimit të 3-të për të formuar një ushtri të rregullt të quajtur “Nizami Xhedid”.

25 maj 1895 – Ndërroi jetë poeti, juristi, historiani, shkencëtari, burrështetasi turk Ahmet Xhevdet Pashai, i cili të drejtën islame e përmblodhi me një gjuhë të shëndoshë në librin e tij me titull “Mexhele”.

25 maj 1963 – U themelua Organizata e Bashkimit Afrikan me qëllim të rritjes së solidaritetit dhe bashkëpunimit mes 32 vendeve të Afrikës.

25 maj 1983 – Në Stamboll ndërroi jetë poeti, shkrimtari dhe mendimtari turk, Nexhip Fazëll Kësakyrek (Necip Fazıl Kısakürek).

25 maj 2003 – Regjisori turk Nuri Bilge Xhejlan (Ceylan), fitues i Çmimit të Madh të Festivalit të Filmit në Kanë (Cannes) për filmin me titull “Larg” (Uzak), 5 vite më vonë në po të njëjtën ditë (25 maj 2008) Xhejlan fitoi çmimin për regjinë më të mirë me filmin e tij “Tre Majmunë” (Üç maymun). Xhejlan shënoi kështu edhe një rekord, pasi kjo ishte hera e tretë që vlerësohej me çmim në Festivalin e Kanës.

1720 – Anija “Le Grand St Antoine” arrin në Marsejë nga Lindja e Mesme – udhëtarë dhe personeli i anijes ishin prekur nga murtaja, duke sjellë në Evropë sëmundjen e cila do të shkaktonte rreth 100.000 të vdekur në Marsejë dhe në krahinat pranë. Vetëm në Marsjejë vdiq më shumë se gjysma e popullsisë – nga 90 mijë banorë para murtajës, në 40 mijë. Për të penguar përhapjen e sëmundjes, Parlamenti miratoi vendimin për dënim me vdekje të çdo personi që kapej duke komunikuar mes Marsejës dhe pjesës tjetër të Provences. Për të zbatuar këtë ndarje, u ngrit një mur (Mur de la peste), i cili rrethoi Marsejën. Muri prej gurësh ishte 2 m i lartë dhe 70 cm i gjerë, me post-roje të vendosur prapa murit. Mbetjet e murit mund të shihen edhe sot në pjesë të ndryshme të Plateau de Vaucluse.

1787 – Kuvendi Kushtetues u mblodh në Filadelfia nën udhëheqjen e George Washingtonit, për të krijuar një mënyrë të re qeverisëse, bashkim, bazuar në federalizëm.

1846 – Në Frashër të Përmetit lindi Naim Frashëri poeti më i madh i rilindjes kombëtare shqiptare, mendimtar dhe veprimtar i shquar i arsimit dhe kulturës, pasurues i gjuhës shqipe – poet romantik, i këndoi dashurisë, natyrës, mallit më mirë se gjithkush tjetër – zëri më i ëmbël i mirëkuptimit mes bashkë-atdhetarëve të përçarë. Më 1900, vdiq në Stamboll – 54 vjeç.

1940 – Lufta e Dytë Botërore: Fillon Beteja e Dunkirkut.

1961 – Presidenti Xhon Kenedi përcakton qëllimin për dërgimin e një njeriu në Hënë para përfundimit të dekadës. “Këto janë kohë të jashtëzakonshme. Forca dhe bindjet tona kanë imponuar mbi këtë komb rolin e udhëheqësit për kauzën e lirisë. Nuk ka në histori sfidë më të vështirë apo më të rëndësishme…” Dhe qëllimi i përcaktuar nga Kenedi u arrit para fundit të dekadës; Vera e vitit 1969 ishte një kohë e veçantë në histori kur njerëz nga Toka – astronautë amerikanë – shkuan me anijen Apollo 11 në Hënë, zbritën dhe u kthyen në Tokë pa problem. Bota i nderoi këta astronautë si heronj. Neil Armstrong dhe Edvin ‘Buzz’ Aldrin ishin të parët që zbritën në Hënë. Po ata nuk ishin të fundit. Agjencia amerikane për fluturime në Hapësirë e njohur me akronimin NASA, ndërmorri edhe 6 misione të tjera në Hënë me anije Apollo. Në dhjetor të vitit 1972, astronautët amerikanë lanë në Hënë një pllakë metalike me këtë mbishkrim: “Këtu njeriu përfundoi eksplorimin e parë të Hënës…” . Kështu, eksplorimet në Hënë që kishin filluar me anijen Apollo 11 më 1969, përfunduan me anijen Apollo 17 në vitin 1972. Ulja e anijes Apollo 11 në Hënë përkoi, rastësisht ose jo, me 66 vjetorin e fluturimit të parë me aeroplan të Vëllezërve Wright.

1989 – Mikhail Gorbachev zgjidhet President Ekzekutiv i Bashkimin Sovjetik, duke shërbyer nga viti 1990 -1991. Ai fitoi çmimin Nobel për Paqe për kontributin në shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik që solli fundin e luftës së ftohtë.

1993 – Me rezolutën 827 Këshilli i sigurimit të OKB, themeloi Gjykatën Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë.

1995 – Ushtria serbe boshnjake vret 72 të rinj në qytetin boshnjak të Tuzlës.

2013 – Yuichiro Miura i Japonisë bëhet personi më i moshuar, 80 vjeç, që ngjit malin Everest.

Lindje

1846 – Naim Frashëri, shkrimtar shqiptar

1887 – Padre Pio, nga Pietrelçina, shenjtor italian i mrekullive

897 – Gene Tunney, boksier amerikan

1939 – Ian McKellen, aktor britanik

1948 – Ylli Bufi, politikan shqiptar

1949 – Robert Përmeti, piktor shqiptar

1962 – Jon Bon Jovi, këngëtar, kitarist, aktor amerikan

1963 – Mike Myers, aktor kanadez