Disa nga ngjarjet, njerëzit dhe datat më me ndikim në historinë botërore që kanë shënuar ditën e sotme, 1 mars, shkruan Kosova Post.
1 Marsi është dita e 60-të e këtij viti, deri në fund të tij janë edhe 305 ditë.
Çfarë ka ndodhur më datë 1 mars?
1 mars 1974 – Filloi gjyqi kundër 7 të dyshuarve të parë në kuadër të skandalit “Watergate”, një prej spiunazheve politike më tronditëse në historinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Skandali u ngrit në rend të ditës pasi policia kapi 5 persona, të cilët kishin hyrë në selinë e Partisë Demokratike në Uashington dhe kishin vendosur mikrofona përgjues në telefonat e zyrave të forcës politike në fjalë; por u përshkallëzua edhe më shumë kur u zbulua se administrata Nixon përpiqej ta fshihte ngjarjen. Kjo bëri që Presidenti Nixon të humbiste mbështetjen politike të qytetarëve amerikanë duke e detyruar të jepte dorëheqjen më datë 9 gusht 1974. Skandali përfundoi me akuzimin e 69 personave në total dhe shpalljen fajtorë të 48 prej tyre, shumica e të cilëve zyrtarë të lartë të administratës Nixon.
1 mars 2003 – Kuvendi i Madh Popullor i Turqisë refuzoi Autorizimin e Qeverisë për Përdorimin e Forcës Ushtarake, i cili parashikonte lejimin e dislokimit të trupave të huaja në Turqi dhe dërgimin e trupave turke me mision jashtë shtetit në kuadër të operacionit ushtarak që Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të ndërmerrnin në Irak. Ky vendim i Parlamentit turk filloi procesin e njohur si “Kriza e Autorizimit” në marrëdhëniet Ankara-Uashington.
1 mars 2012 – Si rezultat i konkursit për promovimin e lirës turke, u përcaktua simboli i njësisë monetare kombëtare të Republikës së Turqisë.
752 pes – Romulus, feston triumfin e parë romak në betejën ndaj mbretit të Caeninenses pas përdhunimit të grave Sabine. Në historinë e hershme të Romës, mbreti gjysmë-legjendar i romakëve, Romulus – shqetësuar se Roma, qyteti i sapo-themeluar, mund të mbetej pa trashëgimtarë – filloi të kërkonte gra si bashkëshorte për qytetarët e tij; ai dërgoi delegacione në rajone të ndryshme për rreth, por ata u refuzuan. Pas kësaj, Romulus organizoi një festival dhe ftoi të gjithë fqinjët e Romës. Në festë shkuan edhe qytetarë nga Caenina (!Caonia, Kanina?), së bashku me shumë banorë të tjerë, përfshi Sabinët. Gjatë festimeve, Romuli u dha shenjë burrave romakë, të cilët menjëherë rrëmbyen vetëm femrat e pamartuara, kryesisht nga fisi Sabin, që ndodheshin në festime. Kjo ngjarje njihet si “Përdhunimi i Grave Sabine”. Mbreti i Caonëve, i pranishëm, i zemëruar nga ajo që ndodhi, u vu në krye të një ushtrie, dhe sulmoi territoret romake. Romulus me ushtrinë e tij i doli përpara, u ndesh, shpartalloi ushtrinë, dhe vrau mbretin e Kaonëve. Pastaj, Romulus sulmoi Kaoninë, tashmë pa mbrojte, dhe e mori atë. Romuli u kthye në Romë, dhe shpalli 1 marsin si ditën e triumfit të parë romak. “Të parët tanë ishin të egër”, thotë filozofi amerikan Henry David Thoreau (1817 – 1862), “dhe legjenda se Romuli e Remi u ushqyen me gji nga ujkonja, nuk është e pakuptimtë; Themeluesit e çdo Perandorie janë rritur me ushqim dhe energji nga burime të ngjashme të egra; Më pas, bijtë e Perandorisë (që u rritën mes gjithë të mirave), u pushtuan ose u zhvendosën nga bijtë e fiseve barbare që dolën nga pyjet.”
86 pes – Lucius Cornelius Sulla, në krye të një ushtrie të Republikës Romake, hyri Athinë, duke rrëzuar tiranin Aristion. Gjatë rrethimit të gjatë, brenda qytetit, popullsia mbeti pa ushqime dhe njerëzit, nga nevoja, u detyruan të hanin lëkurë këpucësh dhe bar. Një delegacion nga Athina u dërgua për të biseduar me Sullan rreth lavdisë së qytetit të tyre të lashtë i cili nuk e meritonte një trajtim të tillë. Por Sulla nuk e pranoi delegacionin duke thënë: “Unë u dërgova nga Roma në Athinë për të gjunjëzuar rebelët dhe jo për të marrë mësime prej tyre”. Sulla ishte general dhe burrë-shteti. Në burimet më të vjetra, emri i tij gjenden edhe si Sylla – helenizim – si Sylva për Silva në latinishten klasike, çka përforcohet edhe nga fakti se dy burimet kryesore Plutarku dhe Apiani, që shkruajtën në greqisht, e quajnë atë Sylla (lnd. 138 – vdq. 78 pes).
40 – Lindi Martialis ose Marcus Valerius Martialis – poet romak nga Hispania (Gadishulli Iberik) – i njohur për 12 librat e tij me epigrame, botuar në Romë midis viteve 86 – 103, gjatë sundimit të perandorëve Domitian, Nerva dhe Trajan. Në këto poezitë shkurtra, Martialis satirizon jetën e qytetit dhe sjelljet skandaloze të miqve të tij, duke romantizuar jetën provinciale. Ai shkroi rreth 1600 copëza poetike ose epigrame. Martialis konsiderohet krijuesi i zhanrit të epigrameve, siç njihen sot.
Epigrame nga Martialis
1780 – Pennsylvania bëhet shteti i parë amerikan që heq skllavërinë (vetëm për ata zezakë që lindnin pas kësaj dite).
1854 – Psikologu gjerman Friedrich Eduard Beneke zhduket; eshtrat e tij gjenden dy vjet më vonë në një kanal afër Charlottenburg. Mendohet se u mbyt vetë ndërkohë që kalonte një gjendje depressive. Beneke ishte ndaluar të jepte leksione në universitete në Berlin (për arsye etike); idetë e tij kundërshtonin mendimet filozofike të Kantit dhe Hegelit, ky i fundit gëzonte simpamtinë e autoriteteve prusiane.
1872- Është themeluar parku nacoinal Yellowstone në SHBA , i pari park naconal në botë.
1941 – Trupat gjermane pushtojnë Bullgarinë; po atë ditë, Bullgaria bashkohet me fuqitë e boshtit (Gjermani – Itali – Japoni) dhe u shpall luftë aleatëve.
1941 – Himmler, shefi i policies SS, inspekton kampin e përqëndrimit të Aushvicit. Himmler ishte përgjegjës për të ashtuquajturën zgjidhje përfundimtare; plan nazist për të vrarë çifutët e Evropës. Hitleri – i impresionuar me kampin e përqendrimit në Dachau themeluar nga SS-t më1933 – autorizoi Himlerin për të krijuar një sistem kampesh përqendrimi, ku deri në kohën e luftës u përfshinë rreth 40 kampe kryesore dhe qindra nënkampe, ku mbheshin- hebrenj, të burgosur politikë, romë (ciganë), të dënuar përsëritës, homoseksualë, dhe të tjerë. Si shpërblim për shërbimim besnik, Hitleri e kishte shpallur Himmlerin si zëvendësin e tij të të vetëm; dhe kjo ishte baza për pushtet të jashtëzakonshëm që Himmleri dhe SS-t akumuluan gjatë Luftës së Dytë Botërore. Pak para përfundimit të luftës, duke kuptuar se lufta ishte e humbur, hHimler u përpoq për të hyrë në bisedime për paqe me aleatët perëndimorë, pa dijeninë e Hitlerit. Kur Hitleri dvgjoi reth kësaj çështjeje, ai shkarkoi Himlerin nga të gjitha postet në prill 1945-ës dhe urdhëroi arrestimin e tij. Himmler u përpoq për të fshihej por u kap dhe më pas arrestua menjëherë kur nga forcat britanike zbuluan identitetin e tij. Ndërsa në paraburgimin britanik, Heinrich Luitpold Himmler, një nga personat më drejtpërdrejt përgjegjës për Holokaustin, kreu vetëvrasje më 23 maj 1945 (44 vjeç).
1945 – Presidenti amerikan Ruzevelt njofton suksesin e Konferencës së Jaltës me udhëheqësin sovjetik Stalin dhe kryeministrin britanik Çurçhill.
1946 – Shtetëzime – Qeveria britanike merr kontrollin e Bankës së Anglisë, bankë private që nga krijimin i saj më 1694 nga skocezi William Paterson: “Banka mbahet nga dobia e interesit mbi të gjitha paratë që krijon nga hiçi”. Ndërsa presidenti Woodrow Wilson do të shprehej kështu menjëherë pas nëshkrimit të dokumentit për krijimin e Rezervës Federale (1913): “Jam i pakënaqur; padashur kam shkatërruar vendin tim. Një komb i madh industrial varet tani nga sistemi i saj i kreditit”.
1953 – Joseph Stalin pëson një goditje në tru dhe bie në koma Ai vdes 4 ditë më vonë. Një prej diktatorëve më të fuqishëm dhe vdekjeprurës në histori, Stalini ishte sundimtar i Bashkimit Sovjetik për një çerek shekulli. Regjimi i tij i terrorit shkaktoi vdekjen dhe vuajtjet e dhjetra miliona njerezve, por ai gjithashtu drejtoi makinerinë e luftës që luajti rol kyç në humbjen e nazizmit.
1954 – Katër nacionalistë Puerto Rikanë hapin zjarr në kongresin amerikan, duke plagosur katër anëtarë të Dhomës së Përfaqësuesve.
1961 – Presidenti Kennedy nënshkruan urdherin ekzekutiv për krijimin e Korpusit vullnetar të Paqes. Të nesërmen presidenti e shpalli vendimin në televizion; dhe më 21 shtator 1961, kongresi e miraton Aktin e Korpusit të Paqes (për të nxitur paqen dhe miqësinë mes vendeve dhe popujve). Midis viteve 1961 – 2013, mbi 210 mijë amerikanë iu bashkuan Korpusit të Paqes dhe shërbyen në 139 vende.
1977 – Banka e Amerikës miraton emrin VISA për kartat e kreditit. Fjala Visa u zgjodh për thjeshtësinë e saj – e njohur prej kohësh me kuptim universal “vërtetim”.
1978 – Arkivoli me trupin e Çarlie Çaplinit (1889 – 1977) vidhet nga një varrezë në fshatin zviceran të Corsier-sur-Vevey, në kodrat mbi liqenin e Gjenevës, pranë Lozanës. Pas një hetimi pesë-javor, policia zvicerane arrestoi dy mekanikë automjetesh – Roman Wardas nga Polonia, dhe Gantscho Ganev nga Bullgaria (2 refugjatë politikë) – që e kishin ri-varrosur trupin në një fushë rreth 2 km nga shtëpia e familjes Chaplin në Corsier. Në dhjetor, Wardas dhe Ganev u dënuan për grabitje të rëndë. Wardas dhe Ganev thane se e vodhën trupin e Çaplinit në përpjekje për të zgjidhur vështirësitë e tyre financiare. Wardas, u dënua me 4 vjet e gjymsme burgim, ndërsa pohoi se ishte frymëzuar nga një krim i ngjashëm që ai kishte lexuar në një gazetë italiane Ganev dënua me 18 muaj burgim. Sa për Çaplinin, familja e rivarrosi trupin e tij në një varr betoni për të parandaluar përpjekjet për vjedhje në të ardhmen.
2002 – Sulm i SHBA-mbi Afganistan: Operacioni Anakonda fillon në lindje të Afganistanit
Lindje
1810 – Frédéric Chopin, kompozitor polak († 1849)
1941 – Sulejman Mato poet dhe shkrimtar shqiptar
1941 – Koçi Petriti, poet shqiptar
1945 – Xhevahir Spahiu, shkrimtar shqiptar
1954 – Ron Howard, aktor, regjisor, producent filmi amerikan
1969 – Femi Cakolli, studiues i letërsisë, pastor, poet dhe publicist
1994 – Justin Bieber,Këngëtar Kanadez,Zhanret:Pop,R&B
Vdekje
1792 – Leopold II., mbret i Mbretërisë Romake, mbret romako-gjerman,
1911 – Jacobus Henricus van ‘t Hoff, kimist holandez
2012 – Vdes kantautori i famshëm italian Lucio Dalla.
Festa dhe përvjetore
Dita e Pavarèsisë së Bosnjës dhe Hercegovinës
