Nga Kushtrim Bekteshi
Shteti është një institocion njerëzor antik që daton 6000 vjet më parë tek shoqëritë e para bojqësore në Mesopatami. Në Kinë shteti burokratik ka ekzistuar për mijëra vjet. Në Evropë shteti modern me ushtri dhe fuqi tatuese dhe një burakraci të centralizuar që mund të ushtrojë autoritet sovran përgjatë një territory të gjërë është shumë më i vonë dhe daton katër apo pesqind vjet më parë dhe kjo ndodhi me fuqizimin e monarkive të Francës, Spanjës e Suedisë. Lindja e këtyre shteteve të afta të sigurojnë rend, siguri, ligj të të drejtave të pronësisë kishte për pasojë lindjen e botës ekonomike moderne.
Shtetet kanë një shumtësi funksionesh që nganjëherë përdoren për të mirë e jo rrallë herë përdoren edhe për qëllime të këqija. Fukuyama argumenton faktin se e njëjta fuqi e cila u lejon qytetarëve të mbrojnë të drejtat e pronësisë dhe të ruajnë sigurinë publike i lejon gjithashtu të sekuestrojnë pronën private dhe të abuzojnë me të drejtat shtetasve të tyre. Monopoli që kanë shtetet për ushtrimin e fuqisë së ligjshme u mundëson individëve të shpëtojnë nga ajo që Hobsi e quan ‘’lufta e secilit kundër secilit’’, por kjo nuk do të thotë se kjo nuk sjell konflikte në plan ndërkombëtar. Politika moderne si qëllim parësor të saj ka zbutjen e fuqisë së shtetit dhe ta drejtoj atë drejt objektivave të cilat janë të gjykuara dhe të ligjshme nga qytetarët të cilëve u shërben dhe të rregulloj ushtrimin e fuqisë nën sundimin e ligjit.
Shqyrtimi qendror që bën Fukuyama sa i përket rendit institucional është i ndarë në dy dimensione kryesore,e para ka të bëjë me ofertën për institucione dhe e dyta ka të bëjë me kërkesën për to. Po e fillojmeë nga e para, pra nga oferta për institucione që përfshin katër aspekte bazë. Aspekti i parë ka të bëjë me planin organizativ dhe menaxhues dhe që nënkupon studimin e menaxhimeve për sektorin privat dhe krahasimin me administratën publike dhe sektorin publik. Administrata publike është një fushë e gjërë dhe shumë e zhvilluar që përbëhet nga një mori nëndegësh të specializuara. Pra, administrate publike është një organ ekspertize ku çdokush mund të trajnohet dhe vlerësohet. Aspekti i dytë ka të bëjë me planifikimin e sistemit politik në atë mënyrë që institucionet e shtetit duhet të punojnë së bashku në planin administrativ. Bazat e legjitimitetit është aspekti i tretë i cili nënkupton që përkundër rëndësisë që ka aspekti administrativ, institucionet gjithsesi duhen parë edhe si legjitime nga shoqëria. Dhe në fund është aspekti i katërt i cili ka të bëjë me faktorët kulturorë dhe strukturorë. Ky aspekt është ngusht i lidhur me normat, vlerat dhe kulturën. Normat, vlerat dhe kultura prekin kryesisht anën e ofertës së institucioneve duke mundësuar apo kufizuar disa tipe institucionesh zyrtare, megjithëse ato prekin edhe anën e kërkesës për institucione duke gjeneruar disa nevoja dhe fobi institucionale.
Premisa e dytë e këtij shqyrtimi i cili ka të bëjë me kërkesën për institucione. Në ekonominë politike për shumë vite me radhë i është kushtuar vëmendje e madhe kushteve që mund të krijonin kërkesën e brendshme për institucione të mira dhe reforma politike.Në shumë raste kërkesa për institucione vije nga konflikte dhe mosmarrveshje që mund të kenë akterët politikë në një shtet të caktuar. Por ndodhë që konflikti i brendshëm të mos mund të gjenerojë kërkesën për institucione, por atë të krijojë ndonjë faktor i jashtëm p.sh inflacioni i lartë, rënia ekonomike, revolucioni apo lufta. Shumica e rasteve të suksesshme të ndërtimit të shtetit dhe reformave institucionale kanë ndodhur kur shoqëria ka pasur një kërkesë të brendshme të fortë për institucione dhe pastaj i ka krijuar ato nga hiçi, i ka importuar ato nga jashtë apo ka adoptuar modele të huaja në kushtet e vendit. .Kjo ka ndodhur në SHBA pas revolucionit, Gjermani, Japoni e Turqi në shek. 19-të, Kore dhe Tajvan në vitin 1960, Kili dhe Zelanda e Re në vitet 1970-80-të.
Kërkesa e brendshme e pamjaftueshme për institucione apo reformë institucionale është pengesa e vetme e rëndësishme për zhvillimin institucional në vendet e varfëra dhe ato në zhvillim. Një kërkesë e tillë lind shpesh si produkt i krizave apo rrethanave të jashtëzakonshme që mundësojnë vetëm hapësira të vogla për ndryshim. Kur kemi të bëjmë me kërkesën për institucione ajo mund të vije nga jashtë si rezultat i ushtrimit direkt të presionit politik nga autoritetet e huaja që kanë hedhur sipër petkun e sovranitetit në shtetet e dështuara, të shkatërruara apo të pushtuara.